Al jaren – zo niet: decennia – wordt er geklaagd over jongeren die niet graag meer lezen. Leraren Nederlands breken er hun hoofd over, soms samen met ouders en organisaties die zich op lezen storten. Waarom lezen jongeren niet graag?
Grappig genoeg wordt die vraag op heel veel plaatsen gesteld, maar niet op de plaats waar het antwoord ligt: de jongeren zelf.
Welke aannames zijn er intussen over jongeren die niet graag willen lezen en wat zeggen jongeren zelf? Ik heb het ze gevraagd en hier lees je het antwoord!
Aannames over jongeren die niet graag lezen
Onderzoek na onderzoek na onderzoek toont aan dat jongeren minder zijn gaan lezen. In de conclusies van die onderzoeken, maar ook in gesprekken op scholen en gesprekken met ouders, blijkt er een aantal aannames te zijn over jongeren en het lezen van boeken. Hieronder som ik de vijf meest gehoorde en hardnekkigste aannames op. Goed om te onthouden, want ik leg ze ook drie jongeren voor die ik gesproken heb.
- Jongeren vinden lezen saai en spelen liever games op hun computer of kijken naar Netflix.
- Jongeren vinden het vervelend om te lezen.
- Veel jongens vinden het niet stoer meer om te lezen.
- Het niet lezen van boeken is een vorm van rebelleren tegen leraren en ouders.
- Jongeren hebben tegenwoordig zoveel prikkels om zich heen dat ze zich niet meer kunnen focussen op het lezen van een boek.
Vraag het de jongeren zelf
Wat in alle onderzoeken die ik tot nog toe gelezen heb ontbreekt, is ruimte voor de jongere om antwoord te geven op het probleem. Hier en daar hebben jongeren echt wel wat mogen zeggen, maar dat wordt direct weggeschoven en niet verder uitgelicht. Via mijn sociale media kwam ik in contact met drie jongeren die graag met mij in gesprek wilden over het leesprobleem onder scholieren.
Bilal (14 jaar, vmbo)
Bilal zit in de tweede klas van het vmbo van een school in Rotterdam en heeft dit schooljaar twee boeken gelezen (het is januari en het schooljaar loopt vanaf september).
‘Ik heb twee boeken gelezen voor mijn leeslijst. Het eerste boek weet ik even niet meer en het tweede boek is van Kluun. Dat vond ik een leuk boek.’
Toch herkent Bilal zich wel in het gegeven dat jongeren minder lezen. ‘Ik denk dat er meer is dan alleen boeken voor jongeren. Er zijn sociale media, Tiktok en andere bronnen waar je informatie vandaan kan halen. Vroeger had je die niet en dus pakte je sneller een boek.’
Ik leg Bilal de vijf aannames voor en hij moet er erg hard om lachen. ‘Niet stoer?’ zegt hij. ‘Ik denk dat er genoeg meisjes zijn die het wel stoer vinden als een jongen een boek leest. Dan kan hij ergens over meepraten. Ik schaam me er ook niet voor om te lezen of zo.’
En hoe zit het dan met die prikkels?
‘Die ervaar ik niet zo. Ik heb muziek aanstaan als ik huiswerk maak en als ik lees ook, maar als ik me niet kan concentreren zet ik een koptelefoon op of ga ik ergens anders zitten. Nee hoor, ik heb niet zoveel last van omgevingsgeluiden.’
Heeft Bilal een tip? ‘Ja! Geef de kans om jongeren die niet graag lezen de kans om minder te lezen of dunnere boeken. Die zijn er heel veel en die zijn ook echt leuk om te lezen, zoals de boekjes van Kluitman.’

Eva (15 jaar, havo)
Eva heeft een lange leeslijst achter de rug en leest graag. ‘Ik vind lezen een van de leukste dingen om te doen, maar ik snap echt wel dat veel jongeren daar anders over denken. Moet je eens kijken naar de lijst die we mogen lezen. Volwassenen bepalen wat wij moeten lezen? Dat vraagt toch een beetje om problemen, hè?’
De aanname van rebelleren tegen volwassenen gaat Eva echter te ver. ‘Het is niet dat ik een punt wil maken, maar ik vind lezen leuk als ik vrij wordt gelaten in wat ik lees. Ik hou van thrillers, zoals van Cis Meijer, Margje Woodrow, Mel Wallis de Vries en ook Linda van Rijn of Suzanne Vermeer. Af en toe lees ik iets van de lijst, maar dat is vaak wel saai, hoor.’
De tip van Eva voor leerkrachten Nederlands is dan ook om leerlingen vrij te laten in wat ze lezen en met hun tijd mee te gaan. ‘Dat een docent Nederlands vroeger helemaal fan was van een schrijver, wil niet zeggen dat we dat allemaal maar moeten worden,’ zegt ze lachend.

Jazmin (15 jaar, havo)
‘Nee, ik hou niet van lezen,’ zegt Jazmin. ‘Ik heb ook veel boekverslagen van het internet gehaald, haha.’
Jazmin geeft aan dat ze het moeilijk vindt om grote lappen tekst door te nemen. ‘Ik doe het wel, maar dan moet het echt een goed boek zijn. En het liefst niet zo lang. Ik heb Gegijzeld van Chinouk Thijssen (red.) gelezen en dat was echt een spannend en goed boek. Dat soort boeken vind ik niet erg en die lees ik voor Nederlands. Maar niet die hele dikke boeken die ze willen dat je leest. Die haal ik van het internet.’
Een tip voor leraren heeft Jazmin niet echt. ‘Maak lezen vooral leuker door ook over de films te praten of over wat hoofdpersonen doen. Leraren denken soms dat ze boeken interessant maken door over de schrijvers en symboliek te praten, terwijl ik denk dat het onzin is en verder afhaak.’
Conclusie
Natuurlijk zijn drie jongeren geen goede graadmeter voor het complete middelbaar onderwijs, maar van deze drie jongeren heb ik wel terug dat twee van hen lezen niet erg vinden en zelfs leuk kunnen vinden. Ook degene die lezen niet leuk vindt, leest wel eens een boek. Maar duidelijk is dat jongeren zelf vinden dat er meer is dan alleen het geschreven woord en dat je ze vrij moet laten in wat ze lezen. Korte boeken, zoals de Kluitman novelles die twee van hen noemen, winnen het van de zwaardere lectuur waar docenten zelf mee aan komen. Door meer in te zetten op boeken waarin iets gebeurt zouden docenten Nederlands het leesvirus misschien (bij enkele leerlingen) meer kunnen aanwakkeren.